Chapter 13

Chapter-13_1.34 SHLOKA क्षेत्रक्षेत्रज्ञयोरेवमन्तरं ज्ञानचक्षुषा।भूतप्रकृतिमोक्षं च ये विदुर्यान्ति ते परम्।।13.34।। PADACHHED क्षेत्र-क्षेत्रज्ञयो:_एवम्_अन्तरम्, ज्ञान-चक्षुषा,भूत-प्रकृति-मोक्षम्, च, ये, विदु:_यान्ति, ते, परम्‌ ॥ ३४ ॥ ANAVYA एवं क्षेत्रक्षेत्रज्ञयो: अन्तरं च भूतप्रकृतिमोक्षंये ज्ञानचक्षुषा विदु: ते परं यान्ति । ANAVYA-INLINE-GLOSS एवम् [इस प्रकार], क्षेत्रक्षेत्रज्ञयो: [क्षेत्र और क्षेत्रज्ञ के], अन्तरम् [भेद को], च [तथा], भूतप्रकृतिमोक्षम् [कार्य सहित प्रकृति से मुक्त होने को],ये [जो…

Chapter-13_1.33 SHLOKA यथा प्रकाशयत्येकः कृत्स्नं लोकमिमं रविः।क्षेत्रं क्षेत्री तथा कृत्स्नं प्रकाशयति भारत।।13.33।। PADACHHED यथा, प्रकाशयति_एक:, कृत्स्नम्, लोकम्_इमम्‌, रवि:,क्षेत्रम्, क्षेत्री, तथा, कृत्स्नम्‌, प्रकाशयति, भारत ॥ ३३ ॥ ANAVYA (हे) भारत! यथा एक: (एव) रवि: इमं कृत्स्नं लोकंप्रकाशयति तथा (एकम्) (एव) क्षेत्री कृत्स्नं क्षेत्रं प्रकाशयति। ANAVYA-INLINE-GLOSS (हे) भारत! [हे अर्जुन!], यथा [जिस प्रकार], एक: (एव) [एक (ही)],…

Chapter-13_1.32 SHLOKA यथा सर्वगतं सौक्ष्म्यादाकाशं नोपलिप्यते।सर्वत्रावस्थितो देहे तथाऽऽत्मा नोपलिप्यते।।13.32।। PADACHHED यथा, सर्व-गतम्‌, सौक्ष्म्यात्_आकाशम्‌, न_उपलिप्यते,सर्वत्र_अवस्थित:, देहे, तथा_आत्मा, न_उपलिप्यते ॥ ३२ ॥ ANAVYA यथा सर्वगतम्‌ आकाशं सौक्ष्म्यात् न उपलिप्यते तथा (एव)देहे सर्वत्र अवस्थित: आत्मा न उपलिप्यते। ANAVYA-INLINE-GLOSS यथा [जिस प्रकार], सर्वगतम् [सर्वत्र व्याप्त], आकाशम् [आकाश], सौक्ष्म्यात् [सूक्ष्म होने के कारण], न उपलिप्यते [लिप्त नहीं होता,], तथा (एव)…

Chapter-13_1.31 SHLOKA अनादित्वान्निर्गुणत्वात्परमात्मायमव्ययः।शरीरस्थोऽपि कौन्तेय न करोति न लिप्यते।।13.31।। PADACHHED अनादित्वात्_निर्गुणत्वात्_परमात्मा_अयम्_अव्यय:,शरीर-स्थ:_अपि, कौन्तेय, न, करोति, न, लिप्यते ॥ ३१ ॥ ANAVYA (हे) कौन्तेय! अनादित्वात्‌ (च) निर्गुणत्वात्‌ अयम्‌ अव्यय: परमात्माशरीरस्थ: अपि न (तु) करोति न (च) लिप्यते (एव)। ANAVYA-INLINE-GLOSS (हे) कौन्तेय! [हे अर्जुन!], अनादित्वात् (च) [अनादि होने से (और)], निर्गुणत्वात् [निर्गुण होने से], अयम् [यह], अव्यय: [अविनाशी], परमात्मा…

Chapter-13_1.30 SHLOKA यदा भूतपृथग्भावमेकस्थमनुपश्यति।तत एव च विस्तारं ब्रह्म सम्पद्यते तदा।।13.30।। PADACHHED यदा, भूत-पृथग्-भावम्_एक-स्थम्_अनुपश्यति,तत:, एव, च, विस्तारम्‌, ब्रह्म, सम्पद्यते तदा ॥ ३० ॥ ANAVYA यदा (अयं पुरुषः) भूतपृथग्भावम्‌ एकस्थं च तत:एव विस्तारम्‌ अनुपश्यति तदा (सः) ब्रह्म सम्पद्यते। ANAVYA-INLINE-GLOSS यदा (अयं पुरुषः) [जिस क्षण (यह पुरुष)], भूतपृथग्भावम् [भूतों के पृथक्-पृथक् भाव को], एकस्थम् [एक ((परमात्मा)) में ही…

Chapter-13_1.29 SHLOKA प्रकृत्यैव च कर्माणि क्रियमाणानि सर्वशः।यः पश्यति तथाऽऽत्मानमकर्तारं स पश्यति।।13.29।। PADACHHED प्रकृत्या_एव, च, कर्माणि, क्रियमाणानि, सर्वश:,य:, पश्यति, तथा_आत्मानम्_अकर्तारम्, स:, पश्यति ॥ २९ ॥ ANAVYA च य: कर्माणि सर्वश: प्रकृत्या एव क्रियमाणानिपश्यति तथा आत्मानम्‌ अकर्तारं पश्यति स: (एव) (पश्यति)। ANAVYA-INLINE-GLOSS च [और], य: [जो (पुरूष)], कर्माणि [(सम्पूर्ण) कर्मों को], सर्वश: [सब प्रकार से], प्रकृत्या [प्रकृति…

Chapter-13_1.28 SHLOKA समं पश्यन्हि सर्वत्र समवस्थितमीश्वरम्।न हिनस्त्यात्मनाऽऽत्मानं ततो याति परां गतिम्।।13.28।। PADACHHED समम्‌, पश्यन्_हि, सर्वत्र, समवस्थितम्_ईश्वरम्‌,न, हिनस्ति_आत्मना_आत्मानम्‌, तत:, याति, पराम्‌, गतिम् ॥ २८ ॥ ANAVYA हि (यः) सर्वत्र समवस्थितम्‌ ईश्वरं समं पश्यन्‌आत्मना आत्मानं न हिनस्ति तत: (सः) परां गतिं याति। ANAVYA-INLINE-GLOSS हि (यः) [क्योंकि (जो ((पुरुष))], सर्वत्र [सब में], समवस्थितम् [समान भाव से स्थित], ईश्वरम्…

Chapter-13_1.27 SHLOKA समं सर्वेषु भूतेषु तिष्ठन्तं परमेश्वरम्।विनश्यत्स्वविनश्यन्तं यः पश्यति स पश्यति।।13.27।। PADACHHED समम्‌, सर्वेषु, भूतेषु, तिष्ठन्तम्‌, परमेश्वरम्‌,विनश्यत्सु_अविनश्यन्तम्‌, य:, पश्यति, स:, पश्यति ॥ २७ ॥ ANAVYA य: (पुरुषः) विनश्यत्सु सर्वेषु भूतेषु परमेश्वरम्‌ अविनश्यन्तं (च) समंतिष्ठन्तं पश्यति स: (एव) पश्यति। ANAVYA-INLINE-GLOSS य: (पुरुषः) [जो (पुरुष)], विनश्यत्सु [नष्ट होते हुए], सर्वेषु [सब], भूतेषु [((चराचर)) भूतों में], परमेश्वरम् [परमेश्वर…

Chapter-13_1.26 SHLOKA यावत्सञ्जायते किञ्चित्सत्त्वं स्थावरजङ्गमम्।क्षेत्रक्षेत्रज्ञसंयोगात्तद्विद्धि भरतर्षभ।।13.26।। PADACHHED यावत्_सञ्जायते, किञ्चित्_सत्त्वम्, स्थावर-जङ्गमम्‌,क्षेत्र-क्षेत्रज्ञ-संयोगात्_तद्_विद्धि, भरतर्षभ ॥२६॥ ANAVYA (हे) भरतर्षभ! यावत्‌ किञ्चित्‌ स्थावरजङ्गमं सत्त्वं सञ्जायतेतत्‌ (त्वम्) क्षेत्रक्षेत्रज्ञसंयोगात् (एव) विद्धि। ANAVYA-INLINE-GLOSS (हे) भरतर्षभ! [हे अर्जुन!], यावत् किञ्चित् [जितने भी], स्थावरजङ्गमम् [चल और अचल], सत्त्वम् [प्राणी], सञ्जायते [उत्पन्न होते हैं,],तत् (त्वम्) [उन ((सबको)) तुम)], क्षेत्रक्षेत्रज्ञसंयोगात् (एव) [क्षेत्र और क्षेत्रज्ञ के संयोग से…

Chapter-13_1.25 SHLOKA अन्ये त्वेवमजानन्तः श्रुत्वाऽन्येभ्य उपासते।तेऽपि चातितरन्त्येव मृत्युं श्रुतिपरायणाः।।13.25।। PADACHHED अन्ये, तु_एवम्_अजानन्त:, श्रुत्वा_अन्येभ्य:, उपासते,ते_अपि, च_अतितरन्ति_एव, मृत्युम्, श्रुति-परायणा: ॥ २५ ॥ ANAVYA तु अन्ये एवम्‌ अजानन्त: अन्येभ्य: श्रुत्वा उपासतेच ते श्रुतिपरायणा: अपि मृत्युम् अतितरन्ति एव। ANAVYA-INLINE-GLOSS तु [परन्तु], अन्ये [((इनसे)) दूसरे अर्थात् जो मन्द बुद्धि वाले पुरुष हैं वे], एवम् [इस प्रकार], अजानन्त: [न जानते हुए],…